Fordæmalaus og vaxandi ógn steðjar að réttinum til að mótmæla um heim allan, að sögn Amnesty International sem ýtir nýrri herferð úr vör í dag til að sporna gegn tilraunum stjórnvalda til að grafa undan þessum grundvallarrétti. Þessi alþjóðlega herferð styður við herferð sem Íslandsdeild Amnesty International hóf í fyrra og ber heitið: Án mótmæla verða engar breytingar.
Fordæmalaus og vaxandi ógn steðjar að réttinum til að mótmæla um heim allan, að sögn Amnesty International sem ýtir nýrri herferð úr vör í dag til að sporna gegn tilraunum stjórnvalda til að grafa undan þessum grundvallarrétti. Þessi alþjóðlega herferð styður við herferð sem Íslandsdeild Amnesty International hóf í fyrra og ber heitið: Án mótmæla verða engar breytingar.
Réttur til að mótmæla
Herferð Amnesty International, Án mótmæla verða engar breytingar, vekur athygli á því að vernda þurfi friðsöm mótmæli, nauðsyn þess að standa með þeim sem eru skotmark stjórnvalda og styðja hreyfingar sem berjast fyrir umbótum og mannréttindum. Á sama tíma sæta jaðarhópar mismunun og mæta enn frekari hindrunum.
„Á undanförnum árum höfum við orðið vitni að mörgum af stærstu mótmælahreyfingum síðustu áratuga. Black Lives Matter, MeToo og hreyfingar gegn loftslagsbreytingum hafa orðið milljónum einstaklinga um heim allan hvatning til að halda á götur úti eða á netið og krefjast jafnréttis, réttlætis, réttarins til að afla sér lífsviðurværis og þess krafist að bundið sé enda á kynbundið ofbeldi og mismunun. Annars staðar, hafa þúsundir einstaklinga risið upp gegn ofbeldi og morðum af hálfu lögreglu ásamt kúgun og undirokun ríkisvaldsins,“ segir Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
„Nánast undantekingarlaust hefur þessari bylgju fjöldamótmæla verið mætt með tálmunum og ofbeldi af hálfu stjórnvalda. Í stað þess að greiða fyrir réttinn til að mótmæla ganga yfirvöld sífellt lengra í tilraun sinni til að takmarka þennan rétt. Því ákváðu stærstu mannréttindasamtök í heimi, að hefja þessa herferð á þessum tímapunkti. Það er kominn tími til að rísa upp gegn valdhöfum og minna þá á óafsalanlegan rétt okkar til að mótmæla, tjá óánægju okkar og krefjast breytinga í sameiningu á frjálsan og opinberan hátt.“
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Hertar aðgerðir
Fjölmörg aðkallandi mál, eins og loftslagsváin, vaxandi ójöfnuður og ógn við lífsviðurværi fólks, kerfisbundnir kynþáttafordómar og kynbundið ofbeldi, hafa ýtt enn frekar undir nauðsyn samstöðuaðgerða. Ríkisstjórnir hafa brugðist við með lagasetningum þar sem ólögmætar takmarkanir eru settar á réttinn til að mótmæla. Til að mynda var blátt bann sett á mótmæli í Grikklandi og á Kýpur þegar kórónuveirufaraldurinn stóð sem hæst. Í Bretlandi innihalda ný lög ákvæði sem veita lögreglu víðtæk völd, t.d.heimild til að banna „hávær mótmæli“. Frá árinu 2011 hefur legið bann við pólitískum mótmælum í miðborg Dakar í Senegal sem útilokar mótmæli nærri öllum opinberum byggingum stjórnvalda.
Ríkisstjórnir margra landa hafa í auknum mæli sett á neyðarlög sem fyrirslátt til að herða eftirlit með mótmælum. Þetta var áberandi þegar kórónuveirufaraldurinn stóð sem hæst, til að mynda í Taílandi. Í Lýðveldinu Kongó setti ríkisstjórnin á neyðarherlög sem veittu lögreglu og her gríðarleg völd m.a. til að takmarka mótmæli í héruðunum Ituri og Norður-Kivu allt frá maí 2021.
Skrímslavæðing mótmælenda
Stjórnvöld víða um heim réttlæta takmarkanir á mótmælum með þeim rökum að þau ógni allsherjarreglu og með því að draga upp mynd af mótmælendum sem „friðarspillum“, „óeirðarseggjum“ og jafnvel „hryðjuverkafólki“.
Með því að skrímslavæða mótmælendur hafa stjórnvöld víðs vegar réttlætt nálgun sem sýnir mótmælendum enga vægð. Stjórnvöld hafa innleitt og misbeitt óljósri og grimmilegri öryggislöggjöf, beitt þungvopnaðri löggæslu og gripið til margvíslegra aðgerða til að fæla fólk frá því að mótmæla. Þessi nálgun var sýnileg í Hong Kong þar sem þjóðaröryggislöggjöf og víðtækri skilgreiningu á „þjóðaröryggi“ hefur verið beitt að geðþótta. Á Indlandi hefur ólögmætri hryðjuverklöggjöf og lögum um uppreisnaráróður ítrekað verið beitt gegn mótmælendum og mannréttindafrömuðum.
Hervæðing lögreglu
Enda þótt stjórnvöld hafi lengi beitt hörku í löggæslu á mótmælum þá hefur harkan aukist enn frekar á undanförnum árum. Skaðaminni vopnum, eins og kylfum, piparúða, táragasi, handsprengjum sem valda skyntruflunum, vatnsbyssum og gúmmískotum hefur ítrekað verið misbeitt af öryggissveitum og lögreglu.
Frá því upp úr aldamótum hefur Amnesty International skrásett aukna hervæðingu í viðbrögðum stjórnvalda við mótmælum, meðal annars með beitingu herafla og hergagna.
Í löndum eins og Síle og Frakklandi eru öryggissveitir vel brynjaðar frá toppi til táar og hafa sér til stuðnings brynvarða bíla, herflugvélar, eftirlitsdróna, byssur og árásarvopn, auk sérstakra hljóðvopna sem geta valdið ógleði og skaðað heyrn.
Þegar uppreisn átti sér stað í Mjanmar í kjölfar valdaráns árið 2021 beitti herinn ólögmætu, banvænu afli gegn friðsömum mótmælendum. Rúmlega 2000 mótmælendur hafa verið myrtir samkvæmt eftirlitsaðilum og ríflega 13.000 handteknir frá því að herinn tók við völdum í landinu.
Ójöfnuður og mismunun
Einstaklingar sem sæta mismunun og búa við ójöfnuð á grundvelli kynþáttar, kyns, kynhneigðar, kynvitundar, trúar, aldurs, fötlunar, atvinnu, efnahagslegri- eða félagslegrar stöðu verða fyrir meiri áhrifum vegna takmarkana á réttinum til að mótmæla og sæta harðari þvingunum en aðrir.
Konur og hinsegin fólk sæta margs konar kynbundnu ofbeldi og jaðarsetningu og félagshættir og lagasetningar hafa annars konar áhrif á líf þeirra. Í löndum eins og Súdan, Kólumbíu og Hvíta-Rússlandi hafa konur sætt kynferðisofbeldi í kjölfar þátttöku í mótmælum og í Tyrklandi hafa gleðigöngur verið bannaðar í árafjöld.
„Herferð okkar kemur á hárréttum tíma. Stjórnvöld kappkosta að grafa undan þessum dýrmæta rétti okkar og við verðum að gera allt sem í okkar valdi stendur til að berjast á móti þessari þróun. Fjöldi mótmælenda hefur verið myrtur á undanförnum árum og að hluta til í nafni þeirra er brýnt að láta okkar eigin rödd heyrast núna og verja rétt okkar til tjá valdhöfum skoðanir okkar með mótmælum, bæði á götum úti og á netinu.“
Agnès Callamard, aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Netnámskeið
Smelltu hér og kynntu þér rétt þinn til að mótmæla og taktu námskeiðið okkar endurgjaldslaust.