dauðarefsingin


Dauðarefsingin er brot á réttinum til lífs

Dauðarefs­ingin er grimmileg, ómann­úðleg og niðurlægjandi refsing. Hún er brot á réttinum til lífs og á ekki að fyrir­finnast í rétt­ar­kerfi nútímans. Allir einstak­lingar hafa rétt til að lifa, það eru mann­rétt­indi sem gilda um alla, hvort sem þeir eru sekir um glæpi eða ekki. Í sumum löndum er fólk dæmt til dauða fyrir brot tengd vímuefnum sem eru brot á alþjóðalögum, í öðrum löndum brot gegn öryggi ríkis og morð.

Sum lönd taka fólk af lífi sem var undir 18 ára aldri þegar brotið var framið en önnur taka fólk með geðfötlun af lífi. Í mörgum hefur fólk verið dæmt til dauða eftir ósanngjörn réttarhöld.

Amnesty Internati­onal fordæmir dauðarefs­ingar og er alfarið á móti þeim í öllum tilfellum án undantekninga.

Skýrsla Amnesty International

dauðarefsingar árið 2024

á ensku

Af hverju þarf að afnema dauðarefsinguna?

Dauðarefsingin er óafturkallanleg og mistök eiga sér stað

Engar sann­anir eru fyrir því að sú leið sé árang­urs­ríkari til að fækka glæpum en fangelsis­vist. Það er alltaf hætta á að saklaus einstaklingur sé tekinn af lífi. Aftaka er ávallt endanleg og óafturkallanleg.

Frá árinu 1973 hafa að minnsta kosti 200 fangar á dauðadeild í Bandaríkjunum verið náðaðir eða leystir úr haldi eftir að hafa verið hreinsaðir af sök. Aðrir hafa verið teknir af lífi þrátt fyrir mikinn vafa um sekt þeirra.

Dauðarefsingin kemur ekki í veg fyrir glæpi

Í mörgum löndum rétt­læta stjórn­völd beit­ingu dauðarefs­ing­ar­innar með því að hún komi í veg fyrir glæpi. Engar sann­anir eru fyrir því að sú leið sé árang­urs­ríkari til að fækka glæpum en fangelsis­vist.

Dauðarefsingunni er oft beitt þar sem réttarkerfi er óréttlátt

Amnesty International hefur skráð mörg tilfelli þar sem fólk hefur verið tekið af lífi eftir að hafa verið dæmt til dauða í mjög ósanngjörnum réttarhöldum þar sem sönnunargögn voru fengin með pyndingum og ófullnægjandi réttargæslu. Í sumum löndum er dauðarefsingin lögbundin fyrir ákveðna glæpi sem þýðir að við dómskvaðningu getur dómari getur ekki tekið mið af aðstæðum þegar glæpur var framinn eða stöðu sakbornings.

Mismunun í beitingu dauðarefsingar

Dauðarefs­ing­unni er hlutfallslega oftar beitt gegn minni­hluta­hópum eða hópum sem standa höllum fæti félagslega og efnahagslega.

Sádi-Arabía hefur beitt dauðarefs­ing­unni í auknum mæli gegn andófi sjíta-múslíma sem er minnihlutahópur þar í landi.

Dauðarefsingunni er beitt sem með pólitískum hætti

Sums staðar eru dauðarefsingar notaðar í pólitískum tilgangi til að refsa pólitískum andstæðingum.

Sádi-Arabía beitir dauðarefsingunni til að refsa pólitískum andstæðingum og Íran hafa í auknum mæli beitt dauðarefsingunni gegn mótmælendum til að þagga niður í gagnrýnendum og ríghalda í völd sín.

Jákvæð þróun

Á heimsvísu hefur dauðarefs­ingin verið á undan­haldi þar sem þeim ríkjum sem beita dauðarefsingunni fer fækkandi. Þegar Amnesty Internati­onal hóf að berjast gegn dauðarefsingu árið 1977 höfðu einungis 16 lönd horfið frá henni.

Í lok árs 2024 höfðu 113 lönd afnumið dauðarefsinguna í lögum í öllum tilfellum.

Árið 2024 skrifaði Simbabve undir lög þar sem dauðarefsingin var afnumin fyrir almenn afbrot. Á allsherjarþingi Sameinuðu þjóð­anna í desember 2024 kusu tveir þriðju ríkja með alþjóð­legu banni á dauðarefsingunni. Aldrei áður hafa eins mörg lönd staðið með slíku banni.

Árið 2023 felldi Pakistan úr gildi dauðarefs­inguna fyrir vímu­efna­brot og í Malasíu varð dauðarefsing ekki lengur lögbundin refsing fyrir ákveðna glæpi.

Árið 2022 afnámu Kasakstan, Papúa Nýja-Gínea, Síerra Leóne og Mið-Afríkulýðveldið dauðarefs­inguna fyrir alla glæpi en Miðbaugs-Gínea og Sambía afnámu hana fyrir almenn afbrot.

Beiting dauðarefsingarinnar

Tölur og staðreyndir fyrir árið 2024

Kröfur Amnesty International

Amnesty International birtir árlega skýrslu um stöðu dauðarefsingarinnar í heiminum

Amnesty Internati­onal kallar eftir því að:

  • Aftökum verði hætt alls staðar í heim­inum.
  • Dauðarefs­ingin verði afnumin í lögum fyrir alla glæpi.
  • Öll ríki heimsins full­gildi alþjóð­lega sátt­mála sem styðja afnám dauðarefsingarinnar, þar á meðal aðra valfrjálsu bókunina við alþjóða­samn­inginn um borg­araleg og stjórnmálaleg réttindi, en bókunin lýtur að afnámi dauðarefs­ing­ar­innar.
  • Öll lönd, sem enn halda í dauðarefs­inguna, fram­fylgi alþjóð­legum skyldum sínum um að taka ekki af lífi einstak­linga sem voru undir 18 ára aldri þegar glæp­urinn var framinn.

Dauðarefsingin 2024

15 lönd

framkvæmdu aftökur árið 2024

1.518 aftökur

árið 2024 á heimsvísu (að undanskildu Kína, Norður-Kóreu og Víetnam)

32% hækkun

á fjölda aftaka milli áranna 2023 og 2024

1000+ fangar

teknir af lífi í Kína á ári hverju (áætlaðar tölur)

113 lönd

höfðu afnumið dauðarefsinguna í lok árs 2024

Fjöldi aftaka á heimsvísu eftir árum

FYLGDU OKKUR Á SAMFÉLAGSMIÐLUM