loftslagsbreytingar
Loftslagsvá
Það er auðvelt að taka jörðinni sem sjálfsagðri þar til við sjáum áhrif loftslagsbreytinga á líf fjölda fólks: hungursneyð, fólksflutninga, atvinnuleysi, sjúkdóma og dauða. Augljós dæmi eru dauðsföll sem tengjast öfgum í veðurfari, eins og stórstormum, flóðum og gróðureldum. En aðrar ógnir eru ekki eins sjáanlegar.
Loftslagsbreytingar ógna lífi og öryggi milljarða jarðarbúa.
Fyrir núverandi og framtíðarkynslóðir blasir við gífurleg eyðilegging. Því má segja að skortur á viðbrögðum stjórnvalda við loftslagsvánni í ljósi yfirgnæfandi vísindalegra gagna sé eitt af stærstu mannréttindabrotum sögunnar gegn núverandi og komandi kynslóðum.
Mannréttindi á tímum loftlagsbreytinga
Mannréttindi eru nátengd loftslagsbreytingum þar sem þær hafa ekki einungis áhrif á umhverfið heldur einnig velferð okkar.
Vandinn mun aðeins stækka og versna.
Réttur til lífs, frelsis og öryggis er réttur okkar allra. Loftslagsbreytingar ógna lífi og öryggi milljarða jarðarbúa. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin áætlar að loftslagsbreytingar muni valda 250.000 dauðsföllum á ári á tímabilinu 2030 til 2050 vegna sjúkdóma, vannæringar og ofhitnunar.
Réttur til heilsu felur í sér að við höfum öll rétt á að njóta bestu mögulegu líkamlegrar og andlegrar heilsu. Loftslagsbreytingar auka hættu á náttúruhamförum. Fólk, og þá sérstaklega börn, sem upplifir náttúruhamfarir getur í kjölfarið þjáðst af áfallastreituröskun. Helstu heilsuáhrif loftslagsbreytinga samkvæmt milliríkjanefnd um loftslagsbreytingar (IPCC) hjá Sameinuðu þjóðunum eru aukin hætta á líkamstjóni, sjúkdómum og dauðsföllum meðal annars vegna mikilla hitabylgja og elda ásamt aukinni hættu á vannæringu vegna minnkandi fæðuframleiðslu á fátækari svæðum heims.
Réttur til vatns og hreinlætis er mikilvægur til að njóta heilsu. Bráðnun jökla og íss, minnkandi regnmagn, hækkandi hitastig og sjávarmál vegna loftslagsbreytinga eru meðal þátta sem hafa áhrif á gæði og magn vatnsbirgða jarðar. Nú þegar hafa um 785 milljónir einstaklinga um heim allan ekki aðgang að öruggu vatni eða hreinlæti. Loftslagsbreytingar munu aðeins auka enn frekar á þennan vanda.
Réttur til viðunandi lífskjara fyrir okkur og fjölskyldu okkar felur í sér réttinn til viðunandi húsnæðis. Veðurtengdar hamfarir sem tengjast loftslagsbreytingum valda nú þegar flóðum og gróðureldum sem hrekja fólk frá heimilum sínum vegna eyðileggingarinnar. Þurrkar geta einnig valdið umtalsverðum óhagstæðum breytingum á umhverfi og hækkandi sjávarmál ógnar heimilum milljóna fólks um heim allan sem býr á láglendum svæðum.
Réttlát orkuskipti
Loftlagsbreytingar valda fordæmalausri mannréttindaneyð. Nú þegar veldur bruni jarðefnaeldsneytis dauðsföllum og umhverfisspjöllum.
Bráðnauðsynlegt er fyrir mannkynið að hætta að brenna jarðefnaeldsneyti og færa sig yfir í endurnýjanlega orku. Endurhlaðanlegar rafhlöður eru ómissandi þáttur í orkuskiptunum.
Réttlát orkuskipti í átt að endurnýjanlegri orku munu ávallt þurfa námuvinnslu, land og auðlindir.
Nú er kominn tími til að grípa til aðgerða sem tryggja umhverfisvæn og mannréttindamiðuð orkuskipti.
Vandinn
Loftslagsbreytingar munu valda okkur öllum skaða ef stjórnvöld um heim allan grípa ekki til aðgerða.
Sveiflur á meðalhita hafa ávallt átt sér stað á jörðinni. Núverandi hækkun hitastigs er þó mun hraðari en nokkurn tímann áður. Aukinn styrkur gróðurhúsalofttegunda í andrúmsloftinu er af mannavöldum. Þessi aukning veldur hækkun á meðalhita á jörðinni á hraða sem lifandi verur ná ekki að aðlagast.
Brennsla jarðefnaeldsneytis, eins og kola, olíu og gass, er ein helsta uppspretta losunar gróðurhúsalofttegunda í öllum atvinnuvegum. Meira en 70% losunar heims er vegna þess.
Fremstu aðilar í vísindum sem meta loftslagsbreytingar hafa gefið út aðvörun þess efnis að losun gróðurhúsalofttegunda verði að hafa náð hámarki fyrir árið 2025 í síðasta lagi og að minnka þurfi losunina um 43% fyrir árið 2030 til að hækkun meðalhita haldist innan við 1,5°C og til að hindra gífurlegar hörmungar.
Sum samfélög og hópar koma líklega til með að finna meira fyrir áhrifum þeirra, einna helst jaðarhópar og hópar sem sæta mismunun. Þar á meðal fólk í þróunarlöndum og þá sérstaklega fólk sem býr á strandsvæðum og litlum eyjaríkjum.
Oft eru það lönd sem bera minnstu ábyrgðina á loftslagsbreytingum sem finna mest fyrir áhrifum þeirra.
Mál: Barátta stúlkna í Amazon-skógi
Í Amazon-skóginum í Ekvador berjast níu ungar stúlkur fyrir því að olíufyrirtæki stöðvi gasbruna á svæðinu sem veldur mikilli mengun og aukinni tíðni krabbameins meðal íbúa.
Ekvador er einn helsti framleiðandi hráolíu á Amazon-svæðinu. Yfirvöld og fyrirtæki í Ekvador ógna Amazon-svæðinu með stefnu sinni, löggjöf og jarðefnavinnslu (aðallega olíu- og námuvinnslu).
Gasbruni er notaður í olíuvinnslu til að brenna jarðgas sem er aukaafurð vinnslunnar. Í Amazon-skóginum í Ekvador eru 447 gasbrunar. Þeir eru um 400°C heitir og brenna allan sólarhringinn, allan ársins hring. Þeir hafa brunnið áratugum saman með tilheyrandi umhverfisskaða og heilsutjóni fólks í nágrenninu.
Hægt er að nota annars konar tækni við olíuvinnsluna sem hefur síður neikvæð áhrif á umhverfið og mannréttindi fólks. Þrátt fyrir það hafa olíufyrirtæki ekki sýnt áhuga á að nýta þessa tækni, meðal annars vegna aukins kostnaðar.
Upplýsingagjöf og óþvingað samþykki frumbyggja er ekki tryggt á svæðinu sem hefur haft áhrif á landsvæði þeirra, umhverfi, heilsu, vatnsból og fæðuöflun. Frumbyggjar og aðgerðasinnar í Ekvador eiga einnig á hættu að verða fyrir árásum fyrir baráttu sína fyrir umhverfisvernd.
Níu stúlkur frá Amazon-svæðinu fóru í mál við stjórnvöld í Ekvador þar sem þær kröfðust lögbanns á gasbruna í nágrenni þeirra á þeim grundvelli að brotið sé á mannréttindum þeirra. Héraðsdómstóll úrskurðaði stúlkunum í hag en þrátt fyrir þennan úrskurð eru enn gasbrunar á svæðinu.
Amnesty International á Ameríkusvæðinu styður baráttu stúlknanna fyrir stöðvun gasbruna í tengslum við olíuvinnslu á Amazon-svæðinu.
Loftslagsváin er áríðandi mál og okkar hlutverk er að vekja athygli á áhrifum loftslagsbreytinga á mannréttindi fólks.
Amnesty International er í samstarfi við fjölmarga hópa í lykillöndum til að þrýsta á stjórnvöld og fyrirtæki sem eru að hindra framþróun. Við styðjum einnig við ungt fólk, frumbyggja, verkalýðsfélög og samfélög sem finna fyrir áhrifum loftslagsbreytinga.
Þörf er á hraðari og sanngjarnari breytingum í átt að kolefnishlutlausum efnahagi þar sem tekið er tillit til alls fólks.
Hröð orkuskipti úr jarðefnaeldsneyti yfir í endurnýjanlega orku er því nauðsynleg. Nýta þarf tæknilausnir sem eru sannreyndar og umhverfisvænar til að lífi fólks eða lífríki jarðar verði ekki fórnað.
Stjórnvöld verða einnig að krefja fyrirtæki um að virða mannréttindi í orkuskiptunum.
Kröfur Amnesty International
Amnesty International kallar eftir því að stjórnvöld:
- Leggi sig fram við að hindra að hækkun meðalhita jarðar verði umfram 1,5°C.
- Dragi úr losun gróðurhúsalofttegunda þannig að hún verði engin í síðasta lagi árið 2050. Ríkari lönd ættu að gera það enn hraðar. Árið 2030 verður losun heims að vera helmingur losunar árið 2010.
- Hætti notkun og framleiðslu jarðefnaeldsneytis (kola, olíu og gass) eins fljótt og hægt er.
- Gæti þess að aðgerðir gegn loftslagsbreytingum brjóti ekki á mannréttindum og dragi úr ójöfnuði frekar en að auka hann.
- Tryggi að allir einstaklingar, sérstaklega þeir sem finna mest fyrir áhrifum loftslagsbreytinga eða umskipta yfir í efnahag án jarðefnaeldsneytis, fái allar nauðsynlegar upplýsingar og geti tekið þátt í ákvarðanatöku um framtíð þeirra.
- Deili ábyrgðinni með sanngjörnum hætti. Ríkari lönd verða að veita fjárhagslegan og tæknilegan stuðning til fólks í þróunarlöndum til að styðja við endurnýjanlega orku og aðlögun vegna loftslagsbreytinga. Þau verða einnig að veita þeim skaðabætur sem þjást mest vegna eyðileggingar af völdum loftslagsbreytinga og tryggja rétt fólks sem missir heimili sín eða á það á hættu vegna loftslagsbreytinga.
- Tryggi að aðgerðir í tengslum við loftslagsvána taki mið af kröfum þeirra hópa og samfélaga sem finna mest fyrir áhrifum loftslagsbreytinga. Nauðsynlegt er að taka tillit til kyns, kynþáttar, stéttar, uppruna, fötlunar og komandi kynslóða til að tryggja loftslagsréttlæti.
FYLGDU OKKUR Á SAMFÉLAGSMIÐLUM
